Aktualności

Zaburzenia mowy i pamięci, drgawki, splątanie, mgła mózgowa, bóle głowy, drętwienia kończyn – czy mogą mieć związek z celiakią lub nadwrażliwością na gluten? Tak i to częściej, niż nam się wydaje. Wiele osób przez lata boryka się z poważnymi objawami neurologicznymi, których nikt nie kojarzy ze spożywaniem tego białka. Wciąż zbyt mało mówi się o wpływie glutenu na mózg i układ nerwowy. Dlatego rozpoczynamy cykl artykułów i informacji na temat. Jako pierwszy publikujemy artykuł Małgorzaty Źródlak, który ukazał się w ósmym numerze magazynu „Bez glutenu” wydawanym przez Stowarzyszenie.

JAK GLUTEN WPŁYWA NA NASZ MÓZG

Objawy neurologiczne u osób nietolerujących glutenu z powodu celiakii czy nadwrażliwości na gluten to niezwykle ważny i bagatelizowany przez neurologów i psychiatrów temat. Wielu pacjentów z ataksją, neuropatią czy uciążliwymi migrenowymi bólami głowy jest przez lata poddawanych nieskutecznym terapiom. W tym samym czasie gluten stopniowo niszczy ich układ nerwowy. Niestety wielu z tych pacjentów nie ma typowych objawów z układu pokarmowego, które mogłyby zasugerować lekarzom celiakię. Część z nich ma nawet prawidłowy obraz śluzówki jelit.

Najlepiej poznanymi i opisanymi zaburzeniami neurologicznymi, które mają ścisły związek ze spożyciem glutenu, są ataksja glutenowa i neuropatia obwodowa. Naukowcy badają także pod tym kątem wiele innych schorzeń i manifestacji neurologicznych, takich jak epilepsja, uciążliwe migreny, encefalopatia, miopatia, mielopatia czy zespół sztywności uogólnionej. Analizowany jest także wpływ glutenu w przypadku schorzeń takich jak: depresja, schizofrenia, choroba dwubiegunowa, stany lękowe, ADHD czy zaburzenia ze spektrum autyzmu. Niestety większość lekarzy mimo twardych dowodów nie wierzy w to, że gluten może mieć szkodliwy wpływ na nasz układ nerwowy. W ostatnich kilkudziesięciu latach pojawiło się około 200 prac naukowych na temat neurologicznych i psychiatrycznych objawów nietolerancji glutenu, co pokazuje, jak ważny i narastający jest to problem.

UKŁAD NERWOWY

W naszym organizmie istnieje stały obieg informacji. Nawet kiedy śpimy, sygnały elektryczne (impulsy nerwowe) biegną z jednej części ciała do drugiej. Najmniejszymi elementami układu nerwowego są komórki nerwowe – neurony. Ich zadaniem jest przyjmowanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji w postaci bodźców elektrycznych z różnych części ciała do mózgu, a z niego do mięśni i narządów wewnętrznych. Układ nerwowy zbudowany jest z dwóch układów:

• ośrodkowego (to mózg i rdzeń kręgowy),
• obwodowego (to system zwojów i nerwów przekazujący informacje pomiędzy mózgiem i rdzeniem kręgowym a poszczególnymi narządami).

Najistotniejsza w prawidłowym funkcjonowaniu tej niezwykle skomplikowanej i delikatnej struktury jest homeostaza, czyli równowaga wszystkich elementów układu nerwowego. Jeśli zostaje zakłócona wskutek czynników wewnętrznych bądź zewnętrznych, pojawiają się różnorodne symptomy neurologiczne bądź psychiatryczne. Jak dowiedli naukowcy, niektóre z nich mogą być spowodowane spożywaniem glutenu. Niestety są to niekiedy zmiany nieodwracalne.

NAJCZĘSTSZE ZABURZENIA ZE STRONY UKŁADU NERWOWEGO U OSÓB, KTÓRE NIE TOLERUJĄ GLUTENU:

ATAKSJA GLUTENOWA

Objawia się zaburzeniem płynności ruchów (niezbornością), problemami z utrzymaniem równowagi, chwiejną postawą ciała. Gluten zaburza funkcjonowanie części mózgu zwanej móżdżkiem. Chory często pada na ziemię, traci poczucie równowagi i koordynację ruchów. Pojawiać się mogą również zaburzenia pamięci i mowy, zaburzenia ruchu gałek ocznych (oczopląs), obniżone napięcie mięśni i osłabienie siły mięśniowej. Niestety gdy chory trafia do neurologa, często słyszy, że jego dolegliwość ma postać „idiopatyczną”, czyli bez znanej przyczyny, a co za tym idzie nie zleca mu się badań w kierunku celiakii i nie proponuje stosowania diety bezglutenowej. Na podstawie badań prowadzonych od lat przez profesora Mariosa Hadjivassiliou w Sheffield stwierdzono, że częstotliwość występowania ataksji glutenowej u wszystkich pacjentów z ataksją wynosi od 20%–25% (u pacjentów ze sporadycznymi ataksjami) aż do 45% (u pacjentów ze sporadycznymi ataksjami o nieznanym wcześniej pochodzeniu).
Ataksja glutenowa czasem występuje w połączeniu z miokloniami (krótkotrwałymi mimowolnymi skurczami mięśni, tzw. tikami), drżeniem podniebienia, drżeniem powiek lub pląsawicą (chaotycznymi, mimowolnymi szarpnięciami kończyn). U 80% pacjentów z dysfunkcją móżdżku stwierdzany jest oczopląs. Ataksja glutenowa zwykle pojawia się u pacjentów około 50. roku życia.

Zaobserwowano, że tylko u niecałych 10% chorych z ataksją glutenową występują symptomy z układu pokarmowego, chociaż zanik kosmków jelitowych ma 30% z nich. U pacjentów przeważają przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (TG2 i TG6), rzadziej występują te skierowane przeciw endomysium. Natomiast duży odsetek chorych wytwarza przeciwciała przeciwko tzw. starej gliadynie (AGA). Co ciekawe, częściej spotykane są przeciwciała w klasie IgG niż w IgA. Efektywność leczenia ataksji dietą bezglutenową zależy od stopnia nasilenia i zaawansowania choroby. Utrata komórek Purkiniego w móżdżku (ostateczny skutek ekspozycji na gluten u pacjentów z ataksją glutenową) jest nieodwracalna, komórki te bowiem nie mają zdolności regeneracji. Jedynie szybka diagnoza i kuracja ścisłą dietą bezglutenową może zatrzymać postęp choroby.

NEUROPATIA OBWODOWA

Jest to inaczej uszkodzenie nerwów obwodowych. To drugi z najczęstszych objawów neurologicznych wrażliwości na gluten. Podczas gdy ataksja wynika z immunologicznego oddziaływania glutenu na mózg, neuropatią nazywa się uszkodzenie nerwów obwodowych: nóg, miednicy czy innych części ciała. Neuropatia obwodowa może dotyczyć jednego lub wielu nerwów i objawiać się na wiele sposobów, najczęściej w formie bólu, mrowienia lub pieczenia w rękach, nogach i takich częściach ciała jak nos, cała twarz czy język. U chorych pojawiają się także utrata czucia i osłabienie napięcia mięśniowego. Zdarza się, że chorobą objęta jest jedna strona ciała (neuropatia asymetryczna) albo wegetatywny układ nerwowy, odpowiedzialny za funkcje automatyczne, takie jak kontrolowanie ciśnienia krwi, tętna, pracę jelit czy pęcherza.
Aż 23% pacjentów ze świeżo zdiagnozowaną celiakią może mieć objawy neuropatii obwodowej. Choroba, bez względu na to, jak się objawia, ma charakter postępujący, tak więc stan chorego się pogarsza, jeśli z jego diety nie został usunięty gluten.

EPILEPSJA I ZESPOŁY DRGAWKOWE

Padaczka (epilepsja) jest kolejną udokumentowaną manifestacją celiakii lub nadwrażliwości na gluten. Szacuje się, że od 0,8% do 6% osób z padaczką ma problem z trawieniem glutenu. Epilepsja jest drugim – po udarze mózgu – najczęstszym schorzeniem układu nerwowego. Cechuje się występowaniem napadów padaczkowych. Są to przejściowe zaburzenia czynności mózgu, polegające na nadmiernych, gwałtownych, samorzutnych wyładowaniach bioelektrycznych w komórkach nerwowych.
Silny związek z chorobą trzewną ma szczególnie typ epilepsji związany ze zwapnieniami potylicznymi, występujący głównie u osób młodych.

MIGRENY

Migrena to powtarzający się, najczęściej jednostronny, pulsujący ból głowy, trwający zazwyczaj od 4 do 72 godzin. Może mieć różny stopień nasilenia i częstości występowania. Migrenie towarzyszą często: światłowstręt, nadmierna wrażliwość na dźwięki i zapachy, czasem też nudności i wymioty. Niekiedy przed wystąpieniem epizodu migrenowego pojawia się tzw. aura (występująca w 10% przypadków migren) w postaci parestezji (zaburzeń czucia: mrowienia i drętwienia), ubytków w polu widzenia, pojawienia się mroczków, niedowładu czy afazji (zaburzeń mowy). Badania pokazują, że około 4% osób cierpiących na uporczywe bóle migrenowe ma celiakię. Jest to jeden z najczęstszych objawów u pacjentów z nadwrażliwością na gluten.

ENCEFALOPATIA GLUTENOWA

Encefalopatia to ogólne określenie uszkodzenia mózgu, którego skutkiem są różnego rodzaju zaburzenia zachowania. W najpoważniejszych przypadkach jest to utrata pamięci, dezorientacja, zmiany osobowości (związane także z otępieniem i demencją).
Encefalopatia glutenowa ujawnia się w postaci bólów głowy i objawów przypominających udar, takich jak utrata kontroli nad kończynami czy trudności z mówieniem i widzeniem. Pojawiają się zaburzenia poczucia równowagi i zaburzenia koordynacji podobne do zmian obserwowanych przy ataksji. W rezonansie magnetycznym mózgu można zaobserwować uszkodzenia substancji białej. Bóle głowy u pacjentów z encefalopatią są zwykle sporadyczne i przypominają migreny. Wprowadzenie diety bezglutenowej powoduje ustąpienie bólów i zatrzymanie postępowania zmian w substancji białej mózgu, natomiast nie jest w stanie doprowadzić do cofnięcia zaistniałych już uszkodzeń w komórkach.
Istnieją badania, które wskazują, że otępienie i demencja, zwłaszcza występujące już około 60. roku życia, są często związane z celiakią i nadwrażliwością na gluten. Zaawansowane zmiany neurologiczne tego typu są niestety nieodwracalne.

Więcej artykułów na temat wpływu glutenu na mózg i układ nerwowy:

• wywiad z neurologiem

• przejmujące historie pacjentek (tekst pierwszy, drugi)

• dieta dobra dla mózgu

Literatura:

1. M. Hadjivassiliou, D. Sanders, R. Grünewald, N. Woodroofe, S. Boscolo, D. Aeschlimann. Gluten sensitivity: from gut to brain, „The Lancet Neurology”,
   2010, nr 9, str. 318-330.
2. J. Jackson, W. Eaton, N. Cascella, A. Fasano, D. Kelly, Neurologic and Psychiatric Manifestations of Celiac Disease and Gluten Sensitivity,
   „Psychiatric Quarterly”, 2012, March, 83(1), str. 91–102.
3. P. Green, Celiac Disease. A hidden epidemic, (2006).